Broszura o obrączkowaniu
Obrączkowanie ptaków stosowane jest na całym świecie w celu poznania tras oraz terminów wędrówek, miejsc zimowania, powracalności do miejsc lęgowych, długości życia i wielu innych szczegółów biologii życia ptaków. W ostatnich latach ma też coraz większe znaczenie ochroniarskie. Umożliwia poznanie miejsc koncentracji ptaków - np. podczas jesiennych i wiosennych wędrówek - i w konsekwencji ochronę tych miejsc. Przy obecnym stanie degradacji środowiska naturalnego jest to szczególnie istotne, ponieważ obszary przyrodniczo cenne zapewniając spokój i odpowiednią bazę pokarmową, mają często kluczowe znaczenie dla przeżycia wędrujących ptaków.
Obrączkowanie ptaków stosowane jest na całym świecie w celu poznania tras oraz terminów wędrówek, miejsc zimowania, powracalności do miejsc lęgowych, długości życia i wielu innych szczegółów biologii życia ptaków. W ostatnich latach ma też coraz większe znaczenie ochroniarskie. Umożliwia poznanie miejsc koncentracji ptaków - np. podczas jesiennych i wiosennych wędrówek - i w konsekwencji ochronę tych miejsc. Przy obecnym stanie degradacji środowiska naturalnego jest to szczególnie istotne, ponieważ obszary przyrodniczo cenne zapewniając spokój i odpowiednią bazę pokarmową, mają często kluczowe znaczenie dla przeżycia wędrujących ptaków.
Obrączkowanie do celów naukowych zostało zainicjowane w roku 1899 przez duńskiego nauczyciela Christiana Mortensena. Od tego czasu zaobrączkowano wiele milionów ptaków. W ostatnich latach, w samej tylko Europie, każdego roku znakowanych jest przeszło 3,8 miliona ptaków, z których uzyskuje się około 90 000 wiadomości powrotnych.
 |
| Obrączki Poland Gdańsk |
Obrączkowanie polega na znakowaniu ptaków metalowymi obrączkami zakładanymi na nogę (łabędzie i gęsi znakowane są również kolorowymi obrożami zakładanymi na szyję, do odczytania z większej odległości). Każda obrączka posiada wytłoczony, skrócony adres centrali obrączkowania oraz niepowtarzalny kod literowo-cyfrowy, który niczym dowód osobisty charakteryzuje ptaka i pozwala go zidentyfikować przy powtórnym schwytaniu lub obserwacji, nawet po wielu latach.
Polska Centrala Obrączkowania ptaków została założona w 1931 roku. Początkowo znajdowała się w Warszawie, obecnie mieści się w Zakładzie Ornitologii PAN w Gdańsku. Zakład Ornitologii stosuje obrączki i znaczki skrzydłowe z napisem „St. Ornit. Gdańsk Poland" lub „Gdańsk Poland". Zakład Ornitologii pełni funkcję krajowej centrali obrączkowania ptaków na mocy zezwolenia Ministra Środowiska. Jest bankiem danych, gromadzącym i wymieniającym informacje pomiędzy osobami obrączkującymi ptaki na terenie całego kraju a mniej lub bardziej przypadkowymi znalazcami obrączkowanych ptaków. Tutaj też, z innych central, docierają informacje o naszych ptakach schwytanych poza granicami kraju.
Wszystkie europejskie centrale obrączkowania ptaków współpracują ze sobą w ramach Europejskiej Unii Obrączkowania Ptaków (tzw. EURING, www.euring.org), m.in. wymieniając informacje o obrączkowanych ptakach. Dlatego wiadomości o ptakach zagranicznych najlepiej jest przesyłać do naszego Zakładu. Zostaną one dostarczone odpowiedniej centrali, a otrzymane od niej dane obrączkowania ptaka będą przekazane znalazcy.
Tylko niewielka część zaobrączkowanych ptaków dostaje się ponownie w ręce ludzi, którzy informują o tym odpowiednią centralę. W przypadku ptaków łownych uzyskuje się zwykle kilka wiadomości powrotnych na każde sto zaobrączkowanych osobników. W przypadku ptaków małych, na które nie poluje się i które zimują w okolicach o małym zaludnieniu, dla uzyskania jednej wiadomości powrotnej niezbędne czasami jest zaobrączkowanie kilku tysięcy osobników. Powodzenie prowadzonych badań zależy w bardzo dużym stopniu od tego, jak wiele osób, które zetknęły się z zaobrączkowanym ptakiem powiadomi o tym krajową centralę obrączkowania.
Z ptaka martwego obrączkę należy zdjąć i przesłać wraz z listem do Zakładu Ornitologii, celem weryfikacji numeru. Po rozpłaszczeniu najlepiej przylepić ją taśmą samoprzylepną lub plastrem do tekturki (często zdarza się, że obrączka włożona do koperty przerywa ją i ginie w trakcie przesyłki). Niezależnie od tego numer obrączki należy podać w liście. Przesłana obrączka jest zwracana znalazcy, jeśli on sobie tego zażyczy.
 |
| Gdy zobaczysz ptaka z obrączką |
Jeżeli ptak jest żywy, należy dokładnie przepisać z obrączki cały napis, wszystkie pojedyncze litery i cyfry, a ptaka wypuścić. Pozostawienie obrączki na nodze wypuszczonego ptaka umożliwia niekiedy śledzenie jego losów przez dłuższy czas, bowiem zdarza się, że ptak taki dostaje się wielokrotnie w ludzkie ręce.
Przy przepisywaniu napisu i numeru z obrączki trzeba pamiętać, że pomyłka w odczytaniu lub zapisaniu choćby jednej cyfry spowoduje wprowadzenie fałszywych danych do zebranych materiałów naukowych. Dlatego też poprawność przepisania napisu wytłoczonego na obrączce, musi być bardzo uważnie sprawdzona.
Informacje o stwierdzonym obrączkowanym ptaku można zgłaszać nie tylko listownie, ale też z wykorzystaniem poczty elektronicznej na adres ring@miiz.waw.pl, telefonicznie, a także przy pomocy specjalnego formularza na stronie internetowej http://ring.stornit.gda.pl/. Bez względu jednak na to, jaką formę zgłoszenia znalazca wybierze, należy pamiętać, aby podać następujące dane:
- tekst i numer widoczny na obrączce, jeśli ptak jest martwy, należy dołączyć obrączkę, jej odcisk lub zdjęcie (na żądanie obrączka zostanie zwrócona),
- datę znalezienia, schwytania lub obserwacji,
- miejsce znalezienia, schwytania lub obserwacji,
- stan ptaka w chwili stwierdzenia (np. zdrowy, ranny, świeży martwy, martwy w rozkładzie),
- przyczynę śmierci lub zranienia ptaka, jeśli można ją określić,
los ptaka po schwytaniu (np. wypuszczony, przetrzymywany do następnego dnia),
- gatunek ptaka, jeśli znalazca potrafi określić,
- imię, nazwisko i adres kontaktowy znalazcy, w celu poinformowania o okolicznościach zaobrączkowania stwierdzonego ptaka.
W ostatnich latach do krajowej centrali obrączkowania ptaków w Gdańsku trafia średnio 13 - 15 tysięcy wiadomości powrotnych rocznie, a cała baza danych zawiera obecnie ponad 170 tysięcy stwierdzeń. Tym niemniej dla bardzo wielu gatunków liczba uzyskanych wiadomości powrotnych jest jeszcze zbyt mała, aby przeprowadzić bardziej szczegółowe analizy. Dlatego apel z 1938 roku skierowany przez ówczesnego kierownika Stacji Prof. Władysława Rydzewskiego do Starostw Powiatowych, Urzędów Gmin, policji, leśników, myśliwych i nauczycieli, brzmiący: ,,jeśli znajdziesz ptaka z obrączką, powiadom o tym Stację" jest nadal aktualny.
Kto może obrączkować ptaki do celów naukowych
Aby uzyskać licencję obrączkarską uprawniającą do zakładania obrączek Stacji Ornitologicznej MIIZ PAN, należy przejść trudny kurs obrączkarski. Na kursie obok wykładów i ćwiczeń związanych z oznaczaniem wieku i płci ptaków, odbywają się także zajęcia terenowe, podczas których oznaczane są chwytane wówczas ptaki. Kandydat musi wykazać się również dbałością o ich bezpieczeństwo. Całość kończy się egzaminami, wyniki których decydują o wydanych uprawnieniach obrączkarskich. Aktualnie w Polsce zezwolenie na obrączkowanie ptaków posiada około 430 osób. Więcej informacji udziela Stacja Ornitologiczna MIIZ PAN tomok@miiz.waw.pl.
Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii
Polskiej Akademii Nauk
Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk 40
tel. (0-58) 308-07-59, fax (0-58) 308-09-82
e-mail: stornit@miiz.waw.pl
